Beygingar
Íslenska hefur ríkulegt beygingakerfi sem nær yfir marga orðflokka:
- nafnorð
- sagnorð
- lýsingarorð
- fornöfn
- og (sum) töluorð
Í sumum tilvikum hefur málnotandinn val á milli ólíkra beygingarmynda. Í formlegu málsniði á helst að velja þá beygingarmynd sem á sér lengri sögu í málinu. Það er ekki hægt að gera upp á milli beygingarmynda sem eru jafngamlar í málinu.
Dæmi
Í formlegu málsniði eru nafnorð beygð á hefðbundinn hátt. Nokkur dæmi um þetta:
- mæta til skólasetningar (ekki skólasetningu)
- vegna lagningar Sundabrautar (ekki lagningu)
- hundruð manna (ekki hundruðir)
- Ég nota alltaf þennan kíki. (ekki kíkir)
- Hann þekkir bróður minn og systur. (ekki bróðir og systir)
- Þessi kýr mjólkar vel. (ekki kú)
- Þú átt að nota hægri höndina. (ekki hendina)
Sagnir á líka að beygja á hefðbundinn hátt í formlegu málsniði. Nokkur dæmi um vandbeygðar sagnir má sjá hér:
- Ég vil endilega fara (ekki vill)
- Þetta dugir alveg (ekki dugar)
- Hann ann engum sannmælis (ekki unir)
- Hún réð því sem hún vildi (ekki réði)
- Sigga ólst upp í sveit (ekki aldist)
- Þetta hefði getað valdið slysi (ekki ollið)
- Árásinni var hrundið (ekki hrint)
- Flokkurinn getur höggvið á hnútinn (ekki hoggið)
Ýmis dæmi eru um að tvær ólíkar beygingarmyndir gegni sama hlutverki og eigi báðar jafnmikinn rétt á sér í formlegu málsniði. Til dæmis er ekki hægt að gera upp á milli eftirfarandi beygingarmynda á grundvelli málhefðar:
Þágufall eintölu karlkyn:
- biskupi – biskup
- dúki – dúk
- geimi – geim
- lauki – lauk
- stóli – stól
- tóni – tón
- þjófi – þjóf
Eignarfall eintölu karlkyn:
- Haralds – Haraldar
- Höskulds – Höskuldar
- Þorvalds – Þorvaldar
- Þorvarðs – Þorvarðar
Nefnifall fleirtölu kvenkyn:
- lestir – lestar
- stangir – stengur
Nefnifall fleirtölu karlkyn:
- Japanir – Japanar